Azap Ortakları, Erol Toy romancılığının, Türkiye kimliğini tanıma, tanımlama ve tanıtma serüveninde tarihsel kesit ürünlerinden biridir. Roman, Osmanlı devletinin ilk kuruluş evresinde, yüzyılın son yarısında başlar. Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ekseninde, genişleme, gelişme ve yükselişin gizeminde dolana dolana düşüş ve kargaşanın gizine dalar. Devrimin olağanüstü gerçeğinde devrimcinin görkemli trajedisiyle yüzyılın ilk çeyreğini kapsayan ikinci kuruluş döneminde sona erer. İlk yayınlandığı 1973'te

Erken ya da geç, bir gün öleceği değil, nasıl yaşadığıdır önemli olan kişinin. Bu dünyadan Zülfikar Bey gibi dolu dolu yaşayıp göçenlerin şavkı, çakan yıldızlar gibi gözlerde kalır! Necati Cumalı, ulusçuluk akımlarının, etnik çatışmaların etkisi ve Osmanlı'nın egemenliğini kaybetmesiyle, Balkanların imparatorluktan kopuş sürecini, Makedonya'da uç beyi olarak yaşayan bir ailenin son temsilcisi Zülfikar Bey'in yaşam öyküsü üzerine kurgulayarak anlatıyor.

Roman, hikaye, şiir, oyun gibi, edebiyatın her dalında verdiği usta işi ürünlerle çağdaş Türk sanatçıları arasında haklı ve büyük bir ün kazanan ve eserleri üst üste yeni baskılar yapan, yabancı dillere çevrilen Necati Cumalı, Tütün Zamanı genel adı altında Zeliş, Yağmurlarla Topraklar, Acı Tütün üçlüsüyle, Ege yöresinin yaşamını gerçekçi bir bakış açısıyla, çeşitli toplumsal kesitlerden yansıtarak Türk romanına unutulmaz güzellikte bir Ege destanı kazandırmıştır. Yağmurlarla Topraklarda Cumalı, ağır ağır d

Kalın yerinizde! Üzerime varmayın! Gelenler durdu. Yusufun bir kibrit çaktığını gördüler. Önündeki ilk balyaya tuttu kibriti. Bir kibrit daha onun yanındaki balyaya. Kuru tütünler önce bir duman salmıştı. Sonra bir alev kolonu yükseliverdi alanın ortasında Arabasına bindiğini gördüler Yusufun. Bir elinde dizginler, ayakta dimdikti. Kamçıyı tuttuğu öbür elini kaldırıp uzatmıştı. Tekele doğru: Dumanını alırsınız dedim, alın, sizin olsun!

Kitapta yer alan öyküler, Cumalı´nın avukatlık yıllarında edindiği vurucu gözlemlerinden kaynaklanıyor, toplumumuzun özellikle kırsal kesiminde, Habil ile Kabil söylencesinden beri varolan şiddet yasalarının acımasız görüntülerini sergiliyordu. Cumali kitaba adını veren Susuz Yazda edebiyat alanında ilk kez suyun bölüşülmesinin önemine değinmişti.

Tutuklusun sen de...Karakollara, havaalanlarına, sınır kapılarına yazılmış, görüldüğün yerde..Gizli örgütün beyin takımından olduğu deniyor iddianamede, suç listen epey kabarık. Durum aydınlanana değin kaçmak zorundasın. Ensende eylülün kızgın soluğu..Duvarlarda arananların solgun fotoğrafları..Gazetelerde sıkıyönetim duyuruları, alanlarda konuşan resmi giysili yüzü yitik bir general...

... Urla'da üç yıl yatağında sılasını yaşadı. Baktığı yerden gözlerini ayırmadan sık sık dalar giderdi. Arada, kendini tutamadığı sıralarda, Ah, Florina'yı bırakmayacaktım, Florina'da ölecektim! dedikçe, artık gölgelenmeye başlayan bakışlarında, cins atlar gibi, geniş sağrılı dik omuzlu dağlarının izdüşümleriyle Makedonya göklerinin ışığı yansır, yüzü bulutlardan sıyrılmış gibi aydınlanırdı.